KÜSMƏ MƏNDƏN

Kusmə məndən gozəl mələk, gozəli Allah yaradır,

Mənim kimi qullar üçün gozəlləri şah yaradır.

Məcnunları gecə-gündüz salır sonsuz səhralara,

Harda sevən Leyli varsa, orda bir dərgah yaradır!

Bircə gozəl yaradıbsa, bütün Cinə qurban olum,

Hansı dində olur-olsun, mən o dinə qurban olum,

Yaradanın eşq adlanan hikmətinə qurban olum,

Yeri-göyü sevmək üçün insanda tamah yaradır!

Bakı hara, Pekin hara, könlüm onu yada salır,

Günahkaram, günahlarım ruhuma qan-qada salır,

Qadir Allah sevənləri diri gözlü oda salır,

Yazıq bəndə sevə-sevə gundə bir günah yaradır!

VƏTƏN
Vətəndə qürbəti heç düşünmədim,
Qürbətə düşdüyüm an "Vətən!" - dedi.
Qəlbim an kimi elə sızladı,
Bağrımın başında şan "Vətən!", - dedi.

Allahı, vallahı söz olan dilim,
Yurdun hər sözünə göz olan dilim,
Ağrımın içində köz olan dilim,
Axşam harayladı, dan "Vətən!", - dedi.

Nədir bu sözdəki ilahi qüdrət?
Dizlərə taqətdi, qollara qüvvət.
Elə ki birləşdi həsrətlə qüdrət,
Ürək parçalandı, can "Vətən!", - dedi.

مولانا جلال الدين محمد بن بهاء الدين محمد بن حسين الخطيبي معروف به مولوي يا ملاي روم فرزند سلطان العلما بهاءالدين بود كه از مادر خوارزمشاهي در بلخ در سال 604 هـ . چشم به جهان گشوده است و در اوان كودكي همراه پدرش به آسياي صغير رفته، در شهر قونيه در محيط سلجوقي زيسته است و همانجا در سال 672 هـ . فوت كرده است.

متأسفانه آنچه از مولوي بلخي به زبان مادري او به روزگاران به ما رسيده است، اندك است.

بازشناختن ابعاد شخصيت والاي اين اعجوبه‌ي قرن هفتم هجرت، جز با تحليل آثار تركي و فارسي وي به طور توأمان، امكان‌ناپذير خواهد بود. و اين كاري است فرا راه دانشجويان امروز و اساتيد آينده‌ي ادب پربار اين مرز و بوم اسلامي كه با انجام آن بتوانند تحليلي بهنجار از تاريخ ادبيات اسلامي ايران به دست دهند.

مولوي رومي از نخستين شاعران تركي‌گوي آسياي صغير در اوان فراگيري اسلام در آن سرزمين نيز به شمار مي‌رود. مرحوم نهاد سامي بانارلي تأكيد مي‌كند كه:

«جلال الدين رومي نخستين كسي است كه در آسياي صغير از او ديوان تركي بر جاي مانده است».¹

در عصر او عنصر مسلمان در آسياي صغير كه همراه سلجوقيان به آن ديار رفته بودند و عموما ايراني و تركي زبان و تركي‌دان بودند، فزوني مي‌گرفت و اين فزوني، شاعران اين ديار را مجبور به توجه به شعر تركي مي‌كرد و خود مهاجران نيز - همچون مولوي- خود شاعر و سخنگو و اهل بيان و قلم بودند.

اشعار تركي مولانا يكبار توسط شرف الدين سالت قايا در سال 1313 ش. و بار دوم بوسيله‌ي مجدود منصور اوغلو در سال 1332 ش. در استانبول منتشر شد. در تهران برخي از ملمّعات تركي او را مرحوم فروزانفر در ديوان كبير وارد كرده است. در سال 1369، نگارنده توانستم اشعار تركي بازمانده از مولوي را تحت عنوان «سيري در اشعار تركي مكتب مولويه» در تهران انتشار دهم.² 

در آوردن نمونه‌هايي از ديوان تركي مولانا در اين مجموعه، سعي بر آن داشتيم ضبط كهن برخي واژه‌ها را حفظ كنيم. نظير:

يوقسول (= يوخسول)، نسنه (= نمنه)، قيلغيل (= قيلگيل، قيلگين)، قامو (= هامي)، بيگي (= كيمي) و جز آن‌ها.

***

***

***

ملمعات

***

***

***

***

 پا‌نوشت‌ها:

1. ح.م. صديق، سيري در اشعار تركي مكتب مولويه، انتشارات ققنوس، تهران، 1369.

2. نهاد سامي بانارلي. رسيملي تورك ادبياتي تاريخي، ج 1، ص 319.

3. همان، ج 3، ص 162.

4. جلال الدين مولوي. ديوان كبير، به اهتمام بديع الزمان فروزانفر، ج 4، ص 219.

5. نهاد سامي، پيشين، ص 319.

6. همان، ص 65.

7. همان، ص 163.

8. همان.

9. وصفي ماهر، پيشين، ص 151.

منابع مطالعه‌ي ديوان تركي مولوي:

·          حسن علي، مولانا و رباعيلري، استانبول، 1932.

·          شرف الدين سالت قايا، مولوي‌نين توركجه شعرلري، 1934.

·          مجدود منصور اوغلو، مولوي ديواني، استانبول، 1954.

·          بديع الزّمان فروزانفر، ديوان كبير مولوي، تهران، اميركبير، 1361.

حسين محمدزاده صديق، سيري در اشعار تركي مكتب مولويه، انتشارات ققنوس، تهران، 1369.

برگرفته از وبسایت یوردوموز یواموز (http://isamajidi.blogfa.com) و با تشکر از عیسی مجیدی

ماه است نمی‌دانم خورشید، رخت یا نه،

بو آیریلیق اودونا نئجه جگریم یا نه؟

مردم ز فراق تو، مردم که همه دانند،

عشق اودو نهان اولماز، یانا دوشجک جانه،

سودای رخ لیلی، شد حاصل ما خیلی،

مجنون گیبی واویلی اولدوم یئنه دیوانه.

صد تیر زند دلدوز آن ترک کمان ابرو،

فتنه‌لی آلاگؤزلر چون اویخودان اویانه.

ای شاه شجاع ‌الدین، شمس الحق تبریزي،

رحمتدن اگر نولا بیر قطره بیزه دانه؟

 منبع: ترکی سرایان مکتب شمس و مولوی و اشعار ترکی مولوی، مقدمه، شرح و تصحیح: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر ندای شمس، ۱۳۸۹.

QALARDIM

Dağlar mənə gəl-gəl desə urəkdən,

Gəlib, elə bu yerlərdə qalardım.

Təbiətlə sevincimi, dərdimi,

Bölüb, elə bu yerlərdə qalardım.

Nəfəsimdə yaşadardım ətrini,

Əzizlərdim cicəklərin xətrini.

Ömrün-günün qiymətini, qədrini

Bilib, elə bu yerlərdə qalardım.

Ne gozəldi bu dağların talası,

Mən getsəm də, könlüm burda qalası.

Sevsə məni bir zalımın balası,

Ölüb, elə bu yerlərdə qalardım.

GÖZƏLLƏR

Mən gəzən yerləri gündoğan bilə,

Hərdən mənə sarı baxa gozəllər.

Sərinlik gətirə yanan konlumə,

Ceşmətək suzulə, axa gozəllər.

Dünya gozəlləşir o gəzəndə şən,

Kədərindən yağır saçlarıma dən.

Nə qədər urəyə dağ cəkib, gorən?

Urəyi kağızdan yuxa gozəllər.

Bağbandı, yetirər bağçasında bar,

Yanağında cicək, sinəsində nar.

Bir kəlmə "hə" desə, dünya dağılar?

Yaman həvəskardı "yox"a gozəllər.

Qəlbində nə kədər, nə də ah ola,

Baxışı amansız bir silah ola.

Sinəm hədəf ola, nişangah ola,

Tuta kirpiyiylə oxa gozəllər.

Zəlimxan, ovsundu hər qız, hər gəlin,

Onsuz nə qiyməti govhərin, ləlin.

Elə əlləşəsən, çatmaya əlin,

Səni həsrətiylə sıxa gozəllər.

Gəl, gözüm işığı, gəl, gözüm nuru,
Dilim qabar oldu "göz" deyə-deyə.
Ruhum harayladı, könlüm çağırdı,
Öldürdün, darıxma, "döz" deyə-deyə.
Yoruldum, dizimi heydən elədim,
Vaxtımı hey axşam, hey dan elədim.
Ayağm altında meydan elədim,
Sinəmin üstündə "gəz" deyə-deyə.
Nədi sirr saxlamaq, sirr, mən bilirdim,
Gizli sevgiləri pir mən bilirdim,
Bir Allah bilirdi, bir mən bilirdim,
Dillərdə saz oldum, "söz" deyə-deyə.
Yerinə yetməyən bir dilək oldum,
Yol üstə saralan son çiçək oldum.
Kərəm yalan oldu, mən gerçək oldum,
Qaynar baxışlara "köz" deyə-deyə.

BƏS NƏDİR

Arzularım, diləklərim sənə yüzdü, mənə min,
Yanaqların nəm görməsin sənin kimi sənəmin.
Yolçu sən ol, yol mən olum, keç üstündən sinəmin,
Uzaqlığın məndən ötrü hicran deyil, bəs nədir?!
Gözəlliyin gözlərimin qarasıdır, ağıdır,
Ürəyimdə məcnunluğun zilə qalxan çağıdır.
Dalğalar var, sahilləri döyür, didir, dağıdır
Varlığımda baş qaldıran tufan deyil, bəs nədir?!
Baxışınla baxışımı oxşa incə, sev incə,
Göz dəyməsin gözlərində güllər açan sevincə.
Belə vurğun baxmağını günah sayma bu gəncə,
Günəbaxan al Günəşə heyran deyil, bəs nədir?!
Əvəzimdə hər kim olsa, yaşamaqdan bezərdi,
Gözləməkdən duyğulanm köz-köz olub közərdi.
Daş olsaydı ömrü boyu həsrətinə dozərdi,
Əriməzmi bu Zəlimxan, insan deyil, bəs nədir?!

کؤنلوم قوشو قاناد چالماز, سنسیز بیر آن, آذربایجان !

خوش گونلرین گئتمز مودام خیالیمدان آذربایجان !

سندن ئوزاق دوشسم ده من عشقین ایله یاشاییرام,

یارالانمیش قلبیم کیمی, قلبی ویران آذربایجان.

بوتون دونیا بیلیر سنین قودرتینله, دؤولتینله,

آباد اولوب, آزاد اولوب, مولکو-ایران, آذربایجان !

بیسوتونی-اینقیلابدا شیرین-وطن اوچون فرحاد,

کولونگ وورموش اوز باشینا زامان-زامان آذربایجان !
وطن عشقی مکتبینده جان وئرمیی اویرنمیشیک,
اوستادیمیز دئمیش هئچدیر وطنسیز جان, آذربایجان !
قورتارماکچون ذالیملارین الین‌دن ری شومشادینی,
اوز شومشادین باشدان-باشا اولوب آل قان, آذربایجان !
یارب, ندیر بیر بو قدر اورکلری قان ائتمیین ?
قولو باغلی قالاجاقدیر نه واختاجان آذربایجان ?!

ایگیدلرین ایران اوچون شهید اولموش, اوزینده,

درد آلمیسان, قم آلمیسان سن ایراندان, آذربایجان !

اوولادلارین نه واختادک ترکی-وطن اولاجاقدیر ?

ال-اله وئر, عصیان ائله, اویان اویان آذربایجان !

یئتر فراق اودلاریندان اود الندی باشیمیزا,

دور آیاغا ! یا آزاد اول, یا تامام یان, آذربایجان !

شهرییارین اوریی ده سنینکی تک یارالیدیر,

آزادلیقدیر سنه ملحم, منه درمان, آذربایجان !

منبع:

http://turksher.mihanblog.com

بیر اوشاغام، آنام سن سن

خسته اولسام، داوام سن سن

آغاج اولسام،هاوام سن سن

اورک ائویم سنسیز تالان

آنا یوردوم، آذربایجان

جئیران اولسام ، سن داغیمسان

بولبول اولسام،سن باغیمسان

سونبول اولسام،تورپاغیمسان

سرین سولار،سند ن آخان

آنا یوردوم آذربایجان

آغ بولوتلار، یور قانیندی

مرد اوغوللار قوربانیندی

یول گورسدن ، قورآنیندی

دوشمن لری ، درده سالان

آنا یوردوم آذربایجان

من آرازام ، سن خزرسن

آغیزلاردا، چوخ گزرسن

هر آفت دن ، بر حذر سن

قار-یاغیشلار ، سنه یاغان

آنا یوردوم ، آذربایجان

قول-قانادیم ، هوسیم سن

یورولمایان ، نفسیم سن

من اوره یم ، قفسیم سن

منه دایاق ، کومک دوران

آنا یوردوم ، آذربایجان

من قوش اولسام ، سن پریم سن

زرگر اولسام ، سن زریم سن

عاشیق اولسام ، دیل بریم سن

عاشیق لری ، سای سیز اولان

آنا یوردوم ، آذربایجان

گوزَللرین ، گوزَلی سن

داد لی-دوزلو مزه لی سن

شاعیرین شعر ، غزلی سن

آدین سنین ، دیلده قالان

آنا یوردوم ، آذربایجان

آنا یوردوم ، آذربایجان

پبله خانی

پیله خانی کهلیک لرین اوشمسی   

گارا گوشون داللارینجا دوشمسی

ایندی نه حالدادی پری چشمسی               

        ینه چوبانلار اوردا چای قویاللار

        یا تانیماز داهی اونی جوانلار

صبر ایله سن زمانه نین جبرینه

تبعیت ایله سن ایوب صبرینه

نذر ایلدیم میر مجیدین قبرینه

       دوران گئله بیر ده رونق تاپاسان

       میدان سنین اولا ، سن آت چاپاسان

پیله خانی کوچنلرین قایئتسه

اوره یین شاد اولسا غملرین گئتسه

بو اوزون آرزوم ثمره یئتسه

      سوزوم اودور رشید اوغلان بسلرسن

      غیرتلی گئز ، شهید اوغلان بسلرسن

پیله خانی سن مصیبت گورمیسن

یوزبیر ائودن دوکگوز شهید وئرمیسن

باش سئز شهید سن قبره اندیرمیسن

       چوخ غصه ایلمه باشون ساغ اولسون

       بیرده چتین سنین کیمی داغ اولسون

بیز شهریاریله ایکی قارداشوخ

قوجالمیشخ ایکیمیزده آغ باشوخ

بیلمیرم بلکه بیز اوریی داشوخ

      یاشامیشیخ امور بویی غمیله

     دوست اولموشوخ غمیله ، ماتمیله

ورثه ییخ بوستانلاردا طاغلارا

آخان چشمه لره گوزل باغلارا

 بو زاماندا منظره لی داغلارا

      حیدر بابا سنین اولدو شهریار

     کمکی داغی منیم اولدو شهریار

     وطن شاعیری میرزا علی ضربی هلق

بنام خدا

کمکی

کندیمیزین افتخاری سنده دیر                                  تاریخ بویی سنین آدون زنده دیر

سن یوردومون  اَن بویوک افتیخاری                          دوره داغون داشئن ، سنسن چخاری

کمکی سنی آذر ائلی آذریبایجان تانیار                       ساوالاندان سهندیدن سونرا ، سنی سانیار

شاعرلرون اگر وئره ال اله                                        اوندا سنین آدون دوشر دیل لره

عرصه تاریخده ، هیچ وقت اولمیاجاخسان گوجا          میرزا طاهر اوستادوموز ، باشیوی ادیب اوجا

جنگ زمانی اجنبیلر وطنه حمله ائتدی لر                    پرچم اسلامه کمک ، بش ده شهیدین گئتدی لر

افتخارلارونون بونلار حله بیر نمونه سیدیر                   شان شهرتین یوز اولسا بولار بیردنه سیدیر

هر نقدر آذربایجان ئولمی ییب دیر ، دیری دیر            رشتبرم یازدوم ، "کمکی"  مرد ایگیت لر یری دیر   

                                                                                    تقدیم اولسون ائلیمیزه

                                                                                      ولی رشتبریان هلق

هلق

یازیرام غریب لره منده وطن عاشیقیم                             یوخدور صبریم فراقینده ، گوزلیم عاشیقینم

چوخ گزیب عاشیق آداملار بو جهاندا قدمی                    شرط اولده هامی اولوب عاشقِ وطنی

من "وطن" کلمه سینی اورکده "هلق " بولورم         هر قدم دوشسم اوزاق من وطنیم نن ، اولورم

هریئره یازسام وطن ، منیم مرکب دی قانوم                   گر گوزون دوشسه اونا ، گوزلریوه قربان جانوم

                                                                                                       ولی رشتبریان هلق

KÖNLÜM

Bax gozlərin şoləsinə,

Həyat versin şolə sənə.

Kim vurulmaz beləsinə?

Vurulmağa dəyər, könlüm!

****

Yaza donər, qışın olsa,

Belə tərlan quşun olsa,

Yolunda bir qoşun olsa,

Qırılmağa dəyər, könlüm!

****

Qurban elə baş da, can da,

Bu sevgini yaşat qanda,

Boz-bulanıq sel olsa da,

Durulmağa dəyər, könlüm!

***

Gözü bəsdi, bulaq gəzmə,

Könlü bəsdi, ocaq gəzmə,

Bu gozəldən uzaq gəzmə,

Yar olmağa dəyər, könlüm!

mənbə: zəlimxan yaqub - seçilmiş əsərləri

NOVRUZ BAYRAMI

Qızıl gözləriylə baxaraq Günəş,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!
Bahar qız belinə bağlayıb qumaş,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Yuxudan oyanıb bütün təbiət,
Göyərir çöl - çəmən, yaradır cənnət.
Hamı bir - birinə edərək hörmət,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Söyüdlər saçını tel - tel darayır,
Quşlar nəğməsinə, nəğmə calayır.
Uşaqlar həvəslə tonqal qalayır,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Gülür novruzgülü, açır bənövşə,
Sevənlər vəd edib, çıxır görüşə.
Dost - dostun halını sorub-soruşa,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Şadlıq, bayram gəlib obaya - elə,
Yamyaşıl göyərən səmənisiylə.
Qızlar al geyinib, verib əl - ələ,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Bütün insanların gülür çöhrəsi,
Evlərdə bəzənib novruz süfrəsi.
Səxavətli edib bayram hər kəsi,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Yuxudan oyanıb anamız torpaq,
Tumurcuq - tumurcuq göyərər yarpaq.
Artır gözəlliyə insanda maraq,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Yeni həyat gəlir, yeni can gəlir,
Nəğməli, büsatlı xoş dövran gəlir.
Vətən keşiyində dayanan gəlir,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Cavanlar meydana çıxıb, yarışır,
Qar, buz da əriyib, çaya qarışır.
Küsənlər əl verib, bu gün barışır,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Döyülüb qapılar, papaq atılar,
Papağın içində hədiyyəsi var.
Qoşa addımlayıb novruzla Bahar,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Nə yaxşı gəlmisən, ay incə novruz,
Göyərt bağçalarda, aç qönçə novruz!
Analar bağlayıb, al xonça novruz,
Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!


Bir deyib - sevinək, oynayaq yallı,
Gülfirin dəyişib pəjmürdə halı.
Bu bayram günündə xoşdu əhvalı,

Deyir; xoş gəlibdi, Novruz bayramı!

mənbə:
http://aymaral-can.tr.gg